En önemli kooperatifçilik ilkelerinden olan açık kapı ilkesi (gönüllü ve serbest giriş ilkesi); kooperatif ortağı olmak isteyen herkesin kooperatife kabul edilmesi, kooperatif ortaklığından çıkmak isteyen her ortağın kooperatiften çıkabilmesi demektir. Kooperatifler her şeyden önce gönüllü kuruluşlar olduğu için bir kooperatife ortak olmak isteyen; kanun ve ana sözleşmede ortak olmanın şartlarını taşıyan kişiler arasında din, cinsiyet, ırk ayrımı yapılamaz. Kooperatifin hizmetlerinden yararlanmak isteyerek kooperatife ortak olmak isteyen kişiler kooperatife ortak olabilir. Bunun gibi kimse kooperatife ortak olmaya zorlanamayacağı gibi; kooperatiften çıkmayı talep eden ortak da kooperatif ortağı olarak kalmaya zorlanamaz.
Koop. K. m.1’de kooperatiflerin değişir ortaklı ve değişir sermayeli kuruluşlar olduğu belirtilmektedir. Kanunda açıkça açık kapı ilkesi düzenlenmemişse de kooperatifin değişir ortaklı ve değişir sermayeli kuruluşlar olduğu belirtilerek açık kapı ilkesi benimsenmiştir. Bu düzenlemeyle aynı yönde olan Koop. K. m.2’de sermaye miktarının sınırlandırılarak kooperatif kurulamayacağı ifade edilmiştir. Diğer ticaret şirketlerinden farklı olarak kural olarak kooperatiflerde ortak sayısı ve sermaye sınırlandırılamaz.
Açık kapı ilkesinden kooperatife ortak olmak isteyen herkesin istediği şekilde kooperatif ortağı olabileceği gibi bir anlam çıkarılmamalıdır. Ana sözleşmede ortak olmanın bazı esaslara bağlanması mümkündür. Bu durum açık kapı ilkesine aykırılık teşkil etmez. Nitekim bu ilke ana sözleşmesinde kooperatife ortak olmayı bazı şatlara tabi tutan kooperatiflerde o şartların tamamını sağlayan ve ortak olmak isteyen kişilerin ortaklık başvurusunun kabul edilmesini zorunlu kılar.
Nitekim Yargıtay Y. 23.H.D. E.2012/305 K. 2012/1966, T.14.03.2012 tarihli kararında; Koop. K. m.1’de yer alan düzenleme ile kooperatiflerde açık kapı ilkesinin kabul edildiği belirtilmiştir.
Bu ilkenin gereği olarak kooperatife ortak olmak serbest ise de; kooperatif ortağı olmak isteyen kişilerin öncelikle kanunda belirtilen şartları taşımaları gerekmektedir. Ortak olmak isteyen gerçek kişiler bakımından fiil ehliyetine sahip olma koşulu aranmaktadır (Koop. K. m.8/1, c.1). Tüzel kişiler ise amaçları bakımından ilgilendikleri kooperatiflere ortak olabilirler (Koop. K. m.9). Kanunda gerçek ve tüzel kişiler bakımından ortak olma şartları düzenlenmiş olmakla beraber kooperatif ana sözleşmesinde bundan ayrı şartlar düzenlenebilir (Koop K. m.4/1, b.3). Ana sözleşemeye konulacak şartların açık kapı ilkesini ihlal etmeyecek nitelikte olması ve kooperatifin amacına uygun olması gerekmektedir. Aksi bir düşünce en önemli ve temel ilkelerden biri olan açık kapı ilkesinin işlevsiz kalmasına neden olur.
Açık kapı ilkesinin kooperatiften ayrılmak isteyen herkesin her şekilde kooperatiften ayrılabileceği anlamına geldiği düşünülmemelidir. Koop. K. m.11/1 gereğince kooperatiften çıkma hakkının kullanılması kısıtlanabilmektedir. Ancak bu kısıtlama en fazla beş yıl için yapılabilir. Eğer çıkma hakkı kısıtlanacaksa bunun ana sözleşmede belirtilmesi gerekmektedir. Ancak Koop. K. m.11/3 gereğince; kooperatif ana sözleşmesine ortağın kooperatiften çıkmasını tamamen yasaklayıcı nitelikte madde konulamaz. Söz konusu hüküm ile çıkmanın tamamen yasaklanamayacağı açık bir şekilde düzenlenmiştir. Dolayısıyla bu şekilde açık kapı ilkesinin tamamen kaldırılamayacağı yönünde kanuni bir düzenleme yapılmıştır.
Açık kapı ilkesine yapı kooperatifleri bakımından Koop. K. m. 8/3 hükmünde bir istisna getirilmiştir. Yapı kooperatiflerinde arsa ve bina sayısının sınırlı olması ortak sayısının da sınırlı olmasını gerektirmektedir. Bu nedenle kooperatif genel kurulu tarafından ortak sayısı belirlenir ve bu sayının üzerinde ortak alınamaz. Bunun bir gereği olarak yapı kooperatiflerinde ortak sayısı belirli ve sabit olacak bu sayıya ulaşılana kadar ortak alınabilecektir. Ortak sayısına ulaşılmasıyla kooperatife yeni ortak alınamasa da, ortaklıktan ayrılan ortaklar yerine yeni ortak alınması mümkündür. Bu şekilde ayrılan ortak yerine yeni ortak alınmasında da açık kapı ilkesi gözetilerek hareket edilmelidir.
KAYNAKÇA
BİLGİLİ Fatih - DEMİRKAPI Ertan, Şirketler Hukuku, 9. Bası, Dora Yayınları, Bursa, 2013.
DERYAL Yahya, 21.04.2004 Tarih ve 5146 Sayılı Kanun Değişikliği Sonrasında Kooperatiflere Ortak Olabilecek Tüzel Kişiler, Banka Ve Ticaret Hukuku Dergisi, C.23, S.4, Aralık 2016.
DERYAL Yahya, “ Kooperatiflerde Ortak Sıfatının Kazanılması, Kaybedilmesi ve Hukuki Sonuçları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1994.
ERÇİN Ferhat, Türk Hukukunda Kooperatif Tüzel Kişiliğinin Ayırıcı Özellikleri, Der Yayınları, İstanbul, 2004.
KURTULAN Ahmet, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması Defterler- Belgeler ve Muhasebe İşlemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007.
ÜSTÜN Yusuf - AYDIN Muhittin, Kooperatifler Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 2. Baskı, Ankara, 2016.
Comentarios